น้ำตกหงาว นับได้ว่าเป็นน้ำตกคู่เมืองระนอง เพราะทุกคนที่เดินทางผ่านตัวเมืองระนองจะต้องเห็นสายน้ำสีขาวของน้ำตกหงาวที่ไหลตกลงมาจากหน้าผาสูง อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาวมีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 417,500 ไร่ หรือ 668 ตารางกิโลเมตร อยู่ในอำเภอเมือง อำเภอละอุ่น จังหวัดระนอง และอำเภอพะโต๊ะ อำเภอทุ่งตะโก อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร ภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อนทอดตัวยาวระหว่างสองจังหวัด มีสันเขานมสาวเป็นเส้นแบ่งเขตจังหวัดระนองกับจังหวัดชุมพร 

อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว เดิมชื่อ อุทยานแห่งชาติคลองเพรา มีประวัติการจัดตั้งเริ่มจากเมื่อในปี พ.ศ. 2521 ป่าไม้เขตสุราษฎร์ธานี ได้มีหนังสือถึงกรมป่าไม้แจ้งว่า บริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่าทุ่งระยะนาสัก ท้องที่อำเภอสวี จังหวัดชุมพร สภาพป่าและภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นภูเขาสลับซับซ้อน มีไม้มีค่าเป็นจำนวนมาก เป็นป่าต้นน้ำลำธาร สัตว์ป่าชุกชุม ธรรมชาติสวยงามเหมาะแก่การจัดเป็นแหล่งท่องเที่ยวในลักษณะของอุทยานแห่งชาติ หรือเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ซึ่งกองอนุรักษ์สัตว์ป่าได้สำรวจแล้วแจ้งว่า ป่าดังกล่าวไม่เหมาะสมที่จะจัดตั้งเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า 

กองอุทยานแห่งชาติได้สั่งให้เจ้าหน้าที่ไปสำรวจเบื้องต้นได้รับรายงานว่า พื้นที่ดังกล่าวมีสภาพธรรมชาติที่เหมาะสมที่จะจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติได้ ประกอบกับในปี พ.ศ. 2524 นายประมวล กุลมาตย์ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดชุมพร ได้มีหนังสือกราบเรียน ฯพณฯ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี เสนอว่า ที่หมู่บ้านหมู่ที่ 13 (ปัจจุบัน หมู่ที่ 5) ตำบลตะโก อำเภอทุ่งตะโก จังหวัดชุมพร มีน้ำตกสวยงาม น้ำไหลตลอดปี มีสภาพป่าอุดมสมบูรณ์ เห็นควรสงวนไว้จัดเป็นอุทยานแห่งชาติ ฯพณฯ นายกรัฐมนตรีพิจารณาแล้วมีบัญชาให้กรมป่าไม้รับไปพิจารณาดำเนินการต่อไป 

กองอุทยานแห่งชาติ จึงได้สั่งให้เจ้าหน้าที่ออกไปดำเนินการบุกเบิกจัดตั้งอุทยานแห่งชาติคลองเพราตั้งแต่ปีงบประมาณ 2524 แต่ต่อมาเกิดเหตุการณ์บ้านเมืองไม่สงบ เนื่องจากการแทรกซึมของผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ ไม่เป็นที่ปลอดภัยต่อการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ จึงได้ระงับแผนงานไว้เป็นการชั่วคราว เมื่อสถานการณ์เข้าสู่ภาวะปกติแล้ว ในปี พ.ศ. 2526 กองอุทยานแห่งชาติจึงได้ให้เจ้าหน้าที่ออกไปบุกเบิกจัดตั้งอุทยานแห่งชาติคลองเพราอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งเจ้าหน้าที่ได้เข้าเริ่มดำเนินการตั้งแต่ปีงบประมาณ 2527 เป็นต้นมา 

สำหรับน้ำตกหงาวนั้น เดิมคือ วนอุทยานน้ำตกหงาว อยู่ในท้องที่ตำบลหงาว อำเภอเมือง จังหวัดระนอง มีแนวเขตตามแนวเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าเขาน้ำตกหงาว มีเนื้อที่ประมาณ 2.93 ตารางกิโลเมตร เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงของจังหวัดระนอง อยู่ในความดูแลของสำนักงานป่าไม้จังหวัดระนองมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2498 จนถึงปี พ.ศ. 2524 จึงได้โอนไปขึ้นกับกองอุทยานแห่งชาติ ซึ่งได้ให้หัวหน้าอุทยานแห่งชาติแหลมสนมาเป็นผู้ควบคุมดูแลวนอุทยานน้ำตกหงาวอีกหน้าที่หนึ่ง 

ต่อมาในปี พ.ศ. 2532 ได้มีการผนวกวนอุทยานน้ำตกหงาวเข้าเป็นเขตอุทยานแห่งชาติคลองเพราและเปลี่ยนชื่อมาเป็น “อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว” เมื่อปี พ.ศ. 2537 

ปัจจุบันอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาวได้รับการประกาศให้เป็นอุทยานแห่งชาติตามพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 แล้ว ประกอบด้วยพื้นที่ทั้งหมด 417,500 ไร่ โดยได้ตราพระราชกฤษฎีกากำหนดที่ดินป่าป่าละอุ่น และป่าราชกรูดในท้องที่ตำบลบางแก้ว ตำบลละอุ่นใต้ ตำบลบางพระเหนือ ตำบลละอุ่นเหนือ อำเภอละอุ่น ตำบลบางริ้น ตำบลหาดส้มแป้น ตำบลหงาว ตำบลราชกรูด อำเภอเมืองระนอง จังหวัดระนอง ป่าทุ่งระยะ ป่านาสัก ป่าเขาตังอา ป่าคลองโชน ป่าพะโต๊ะ ป่าปังหวาน และป่าปากทรง ในท้องที่ตำบลเขาค่าย อำเภอสวี ตำบลช่องไม้แก้ว ตำบลตะโก อำเภอทุ่งตะโก ตำบลนาขา ตำบลวังตะกอ ตำบลหาดยาย อำเภอหลังสวน และตำบลปังหวาน ตำบลพระรักษ์ ตำบลพะโต๊ะ ตำบลปากทรง อำเภอพะโต๊ะ จังหวัดชุมพร ให้เป็นอุทยานแห่งชาติ ซึ่งประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 116 ตอนที่ 44 ก วันที่ 2 มิถุนายน 2542 เป็นลำดับที่ 93 ของประเทศ

417500.00 ไร่

พื้นที่ของอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว เป็นพื้นที่ต้นน้ำมีลักษณะเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน มีที่ราบน้อยมาก วางตัวยาวตามแนวเหนือ-ใต้ ประกอบด้วยเขาแดน เขานมสาว ที่สูงที่สุดคือ ยอดเขานมสาว มีความสูง 1,089 เมตร จากระดับน้ำทะเล สันเขาที่เป็นแนวยาวนี้แบ่งเขตจังหวัดระนองกับจังหวัดชุมพรและเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญ เช่น คลองสวี คลองเพรา คลองตะโก และคลองหลังสวนในจังหวัดชุมพร คลองละอุ่น คลองระวิ คลองหาดส้มแป้น คลองบางริ้น คลองหงาว และคลองราชกรูดในจังหวัดระนอง ลักษณะของดินในเขตพื้นที่อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว ส่วนใหญ่เป็นดินชุดที่ 26 ลักษณะดินร่วน เหนียวแดง พื้นที่เป็นภูเขาสูง ลักษณะดินอยู่ในชุดที่ 53, 54 (ข้อมูลจากสถานีพัฒนาที่ดิน) ลักษณะดินโดยทั่วไปเป็นดินร่วนเหนียว ดังนั้นในบริเวณที่เป็นภูเขาสูงหรือพื้นที่ที่มีความลาดชัน จึงมีความเสี่ยง ต่อการเกิดดินเลื่อนไหล (Erosion) สูง

อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาวอยู่ในเขตมรสุม จะมีฝนตกชุกระหว่างเดือนพฤษภาคม ถึง เดือนตุลาคม เหมาะกับการถ่ายภาพน้ำตกและชมปูเจ้าฟ้า สำหรับช่วงเดือนพฤศจิกายน ถึง เดือนเมษายน จะไม่ค่อยมี ฝนตก อากาศไม่ร้อนมากเหมาะกับการท่องเที่ยวเป็นอย่างยิ่ง

ทรัพยากรธรรมชาติของอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว
สภาพป่าในเขตอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว เป็นป่าดิบชื้น มีต้นไม้ใหญ่ ไม้มีค่าและไม้พื้นล่างขึ้นอยู่หนาแน่นที่สำคัญ ได้แก่ พญาไม้ ตะเคียนทอง หลุมพอ จำปา ยาง ยูง บุนนาค ตะแบก อินทนิล มังตาล กระบาก ตาเสือ ตะเคียนทราย สมพง พิกุลป่า มะม่วงป่า ไข่เขียว ฯลฯ พืชพื้นล่างและพืชอิงอาศัยได้แก่ หวาย ระกำ ไผ่ เฟิน โกมาซุม และบัวผุด เป็นต้น
1.1 ป่าไม้และสัตว์ป่า
(1) ประเภทป่า สภาพป่าในอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาวเกือบทั้งหมดเป็นป่าดิบชื้น คิดเป็นร้อยละ 99.8 ของพื้นที่ทั้งหมด มีป่าหญ้าบริเวณยอดเขาน้ำตกหงาว และทิวเขาด้านทิศใต้ลงมา เป็นหย่อมๆ มีเนื้อที่รวมประมาณ 853ไร่ หรือคิดเป็นร้อยละ 0.2 ของพื้นที่ทั้งหมด
(2) ลักษณะเด่นของพื้นที่ ลักษณะโดยทั่วไปเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อนน้อยมาก เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญ เป็นจุดกำเนิดห้วย คลอง ที่สำคัญๆ ทั้งในเขตจังหวัดชุมพร และระนอง มีพื้นที่ Sensitive ต่อระบบนิเวศ หลายจุด เช่น น้ำตกหงาว น้ำตกคลองเพรา น้ำตกบางริ้น น้ำตกเหวม่วง น้ำตกเหวพร้าว ฯลฯ คลองตะโก คลองเพรา คลองปังหวาน คลองอา คลองอเนก คลองพระ คลองแย คลองทับขอน ในจังหวัดชุมพร คลองบางแก้ว คลองละอุ่น คลองระวิ คลองหาดส้มแป้น คลองบางริ้น คลองหงาว และคลองราชกรูด ในจังหวัดระนอง ป่าหญ้าและผาหินในอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาวแลทิวเขาด้านทิศใต้ลงมา
(3) พันธุ์ไม้ มีไม้มีค่าที่สำคัญๆ เช่น พญาไม้ ตะเคียนทอง หลุมพอ จำปา ยาง ยูง บุนนาค ตะแบก อินทนิล ตะเคียนทราย มะม่วงป่า ไข่เขียว รักเขา ฯลฯ ชนิดพันธุ์ไม้พื้นล่างที่พบ เช่น หวายชนิดต่างๆ ไม้ไผ่ เฟิร์น กล้วยป่า ฯลฯ
(4) สัตว์ป่า มีช้างป่า 2 โขลง โขลงหนึ่ง 11 ตัว อีกโขลงหนึ่ง 7 ตัว อาศัยอยู่ในป่าพะโต๊ะ ในเขตอุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว สัตว์ป่าอื่นๆที่อาศัยอยู่ เช่น สมเสร็จ กระทิง หมี เก้ง ลิง ค่าง หมูป่า เลียงผา กระรอก งูเห่า งูจงอาง งูเหลือม เต่า ตะพาบน้ำ นกหว้า นกกาฮัง นกเงือก นกกางเขน นกเขา นกแซงแซว นกขุนทอง นกกระราง นกขมิ้น นกกระจาบ ไก่ป่า ฯลฯ
(5) อื่นๆ อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว มีสัตว์เฉพาะถิ่นที่มีความสำคัญและมีชื่อเสียงที่ทราบกันทั่วไปอีกอย่างหนึ่ง นั่นคือ มีการค้นพบ “ปูเจ้าฟ้า” (Phricotelphusa Sirindhon Naijanetr) ปูน้ำตกชนิดใหม่ของโลก พบครั้งแรกที่บริเวณน้ำตกหงาว จังหวัดระนอง
1.2 ทรัพยากรอื่น
มีแหล่งดีบุกและดินขาว ในท้องที่ตำบลหาดส้มแป้น ตำบลบางริ้น ตำบลหงาว และตำบลราชกรูด อำเภอเมือง จังหวัดระนอง
1.3 ข้อมูลเกี่ยวกับดิน
ลักษณะของดินในเขตพื้นที่อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว ส่วนใหญ่เป็นดินกลุ่มชุดที่ 26 ลักษณะดิน เป็นดินร่วนเหนียว สีแดง พื้นที่ที่เป็นภูเขาสูง ลักษณะดินอยู่ในกลุ่มชุดที่ 5,354 (ข้อมูลจากสถานีพัฒนาที่ดิน) โดยที่ลักษณะดินโดยทั่วไปเป็นดินร่วนเหนียว ดังนั้นในบริเวณที่เป็นภูเขาสูงหรือพื้นที่ลาดชันจึงมีความเสี่ยงต่อการเกิด Erosion สูง 

การเดินทางคมนาคมสะดวกสบาย การเดินทางจากตัวเมืองไปตามถนนเพชรเกษม (เส้นทางระนอง – ภูเก็ต) ประมาณ 13 กิโลเมตร ฝั่งซ้ายตรงข้ามภูเขาหญ้า แยกเข้าไปอีกประมาณ 1 กิโลเมตร

สิ่งอำนวยความสะดวก ที่พัก และสถานที่กางเต็นท์ - บ้านทาร์ซาน 2 ร้านอาหาร - ร้านค้าสวัสดิการ ที่พัก - บ้านพักรับรองบ้านหงาว 1 ที่พัก - บ้านพักรับรอง หงาว 2 ที่พัก - บ้านพักรับรอง หงาว 3 ที่พัก - บ้านทาร์ซาน 1 ที่พัก - บ้านทาร์ซาน 3 ที่พัก - บ้านทาร์ซาน 4

อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว

น้ำตกหงาว

โครงการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวเชิงสุขภาพบ่อน้ำแร่ร้อนพรรั้ง